آلیاژهای مس و قلع (برنز)
آلیاژهای مس و قلع، که معمولاً به عنوان برنز شناخته می‌شوند، از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین مواد استفاده شده در تاریخ بشریت هستند. این آلیاژها، که ترکیبی از مس (Cu) و قلع (Sn) هستند، برای خواص منحصر به فرد خود مانند استحکام بالا، مقاومت در برابر خوردگی، و قابلیت ریخته‌گری عالی مورد توجه قرار گرفته‌اند. با توجه به نسبت‌های متفاوت مس به قلع، آلیاژهای مختلفی با خواص متنوع تولید می‌شوند که این امر آنها را برای کاربردهای گسترده‌ای در صنایع مختلف، از جمله ساخت ابزارها، قطعات مکانیکی، زیورآلات و حتی در هنر و معماری مناسب می‌سازد. برنزهای حاوی مقادیر بالاتر قلع معمولاً سخت‌تر و مقاوم‌تر هستند، در حالی که برنزهای با مقادیر پایین‌تر قلع انعطاف‌پذیری بیشتری دارند. این آلیاژها نه تنها به خاطر استحکام و دوام‌شان، بلکه به دلیل زیبایی طبیعی و قابلیت پرداخت‌شان، از ارزش بالایی برخوردارند.
مشخصات فیزیکی آلیاژهای مس و قلع (برنز)
از مشخصات فیزیکی این آلیاژ ها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- مقاومت در برابر خوردگی:آلیاژهای مس و قلع به طور عمده مقاومت خوبی در برابر خوردگی در برابر آب دریا و بسیاری از محیط‌های خورنده دارند. افزودن قلع به مس باعث افزایش مقاومت به خوردگی و سختی می‌شود.
- استحکام و سختی:برنزهای مس و قلع دارای استحکام بالا و سختی مناسبی هستند که این خواص با افزایش میزان قلع بهبود می‌یابند. این آلیاژها معمولاً تحت فرآیندهای حرارتی مانند سخت کاری و پیرسازی قرار می‌گیرند تا خواص مکانیکی آنها بهینه شود.
- رسانایی حرارتی و الکتریکی:آلیاژهای مس و قلع رسانایی حرارتی و الکتریکی کمتری نسبت به مس خالص دارند، اما هنوز هم برای کاربردهایی که نیاز به انتقال حرارت یا جریان الکتریکی دارند، مفید هستند.
- خواص ضد باکتریایی:مانند دیگر آلیاژهای مسی، برنز نیز خواص طبیعی ضد باکتریایی دارد که آن را برای استفاده در تجهیزات بهداشتی و سایر کاربردهای مرتبط مناسب می‌سازد.
- ترکیب شیمیایی: آلیاژهای مس و قلع معمولاً شامل مس به عنوان عنصر اصلی و قلع به عنوان عنصر آلیاژی اصلی هستند. مقدار قلع می‌تواند بین 2 تا 20 درصد باشد، که بر خواص فیزیکی و مکانیکی آلیاژ تأثیر می‌گذارد.
- چگالی: چگالی آلیاژهای مس و قلع بسته به نسبت ترکیبی آنها، معمولاً بین 7.4 تا 8.9 گرم بر سانتی‌متر مکعب است. این چگالی نسبتاً بالا آنها را برای ساخت اجزایی که باید سنگین و مستحکم باشند مناسب می‌کند.
- قابلیت رسانایی الکتریکی و حرارتی: آلیاژهای مس و قلع رسانایی الکتریکی و حرارتی پایین‌تری نسبت به مس خالص دارند. این خاصیت با افزایش مقدار قلع کاهش می‌یابد.
- مقاومت در برابر خوردگی: آلیاژهای مس و قلع مقاومت خوبی در برابر خوردگی از جمله خوردگی حفره‌ای، خوردگی استرسی و خوردگی فرسایشی دارند. این ویژگی آنها را برای استفاده در محیط‌های خورنده مانند دریایی مناسب می‌سازد.
- خواص مکانیکی: آلیاژهای مس و قلع دارای استحکام کششی و سختی بالایی هستند، که با افزایش مقدار قلع بهبود می‌یابد. این خواص آنها را برای ساخت قطعاتی که باید تحت بارهای سنگین قرار گیرند، مانند بوش‌ها، و محورها قطعات ماشین، بوش‌ها، چرخ‌دنده‌ها، بیرینگ‌ها و سایر قطعاتی که تحت بارهای سنگین و سایش قرار دارند.
جدول مشخصات فیزیکی آلیاژهای مس و قلع (برنز)
| خصوصیت | واحد | توضیحات عمومی |
| چگالی | گرم بر سانتی‌متر مکعب | حدود 7.4 تا 8.9 |
| سختی | HB (برینل) | محدوده وسیعی از 60 تا 150، بسته به نسبت قلع و فرآیندهای حرارتی |
| استحکام کششی | مگاپاسکال | معمولاً بین 200 تا 500، بسته به ترکیب و عملیات حرارتی |
| استحکام خمشی | مگاپاسکال | مقادیر بالاتر نشان‌دهنده مقاومت به تنش‌های خمشی هستند، که با افزایش قلع بهبود می‌یابد |
| مقاومت در برابر خوردگی | – | بسیار خوب در برابر خوردگی حفره‌ای، خوردگی استرسی، و خوردگی فرسایشی، به ویژه در محیط‌های آبی و خاکی |
| انتقال حرارت | وات بر متر-کلوین | کمتر از مس خالص اما هنوز مناسب برای کاربردهای نیازمند انتقال حرارت |
| رسانایی الکتریکی | % IACS | کاهش می‌یابد با افزایش قلع، اما همچنان مناسب برای برخی کاربردهای الکتریکی |
| قابلیت جوشکاری | – | متوسط تا خوب، بسته به ترکیب و فرآیند جوشکاری |
| قابلیت ماشینکاری | – | خوب تا عالی، با قابلیت پردازش آسان و تولید قطعات با دقت بالا |
آلیاژهای شناخته شده آلیاژهای مس و قلع (برنز)
CuSn4 (UNS C51100):
این آلیاژ با دارا بودن 4% قلع، به خصوص برای ساخت قطعاتی که نیاز به انعطاف‌پذیری و مقاومت در برابر خوردگی دارند، استفاده می‌شود.
کاربرد ها: تولید فنرها، قطعات الکتریکی و مواد اولیه برای تولید ورق و نوار.
جدول آلیاژ CuSn4:
|
Chemical Composition |
||||||
|
Elements |
||||||
|
Cu(1) |
Pb | Sn | Zn | Fe |
P |
|
|
(1) Cu + Sum of Named Elements 99.5% min. |
||||||
|
Min (%) |
3.5 |
0.03 |
||||
| Max (%) | Rem | 0.05 | 4.9 | 0.3 | 0.1 |
0.35 |
جدول خصوصیات مکانیکی CuSn4:
|
استحکام کششی (MPa) |
استحکام تسلیم (MPa) | ازدیاد طول (%) |
| 370-470 | 250-350 |
15-25 |
جدول خصوصیات فیزیکی CuSn4:
|
چگالی (g/cm³) |
ضریب انبساط حرارتی (10⁻⁶/°C) |
رسانایی حرارتی (W/m·K) |
|
8.8 |
17.8 |
58 |
CuSn5 (UNS C51000):
با 5% قلع، این آلیاژ برای ساخت فنرها و قطعاتی که نیاز به استحکام متوسط دارند، مناسب است. کاربردهای این آلیاژ ساخت ابزارهای دقیق، تولید فنرها و پین‌ها، قطعات مکانیکی مقاوم در برابر سایش.
جدول آنالیز:
|
Chemical Composition |
||||||
|
Elements |
||||||
|
Cu(1) |
Pb | Sn | Zn | Fe |
P |
|
|
(1) Cu + Sum of Named Elements 99.5% min. |
||||||
|
Min (%) |
4.2 |
0.03 |
||||
| Max (%) | Rem | 0.05 | 5.8 | 0.3 | 0.1 |
0.35 |
جدول خصوصیات مکانیکی:
|
استحکام کششی (MPa) |
استحکام تسلیم (MPa) | ازدیاد طول (%) |
| 400-500 | 300-400 |
10-20 |
جدول خصوصیات فیزیکی:
|
چگالی (g/cm³) |
ضریب انبساط حرارتی (10⁻⁶/°C) | رسانایی حرارتی (W/m·K) |
| 8.9 | 17.5 |
70 |
CuSn6 (UNS C51900):
این آلیاژ با 6% قلع برای کاربردهایی که نیاز به ترکیبی از انعطاف‌پذیری و مقاومت در برابر خوردگی است، ایده‌آل است. از کاربردهای آلیاژ CuSn6 تولید فنرها، قطعات الکتریکی، اتصالات و لوله‌ها می باشد.
جدول آنالیز:
|
آلیاژ |
درصد مس | درصد قلع | درصد نیکل | |||||
|
|
CuSn6 | 94% | 6% |
0.2% |
||||
|
Chemical Composition |
||||||||
|
Elements |
||||||||
| Cu(1) | Pb | Sn | Zn | Fe |
P |
|||
|
(1) Cu + Sum of Named Elements 99.5% min. |
||||||||
|
Min (%) |
5 |
0.03 |
||||||
| Max (%) | Rem | 0.05 | 7 | 0.3 | 0.1 |
0.35 |
||
جدول خصوصیات مکانیکی:
|
استحکام کششی (MPa) |
استحکام تسلیم (MPa) | ازدیاد طول (%) |
| 420-520 | 320-420 |
10-18 |
جدول خصوصیات فیزیکی:
|
چگالی (g/cm³) |
ضریب انبساط حرارتی (10⁻⁶/°C) | رسانایی حرارتی (W/m·K) |
| 8.9 | 18.0 |
75 |
CuSn8 (UNS C52100):
دارای 8% قلع، این آلیاژ به خاطر استحکام بالا و مقاومت خوب در برابر خوردگی برای ساخت بوش‌ها و بلبرینگ‌ها استفاده می‌شود. از کاربردهای آلیاژ CuSn8 ساخت بوش‌ها و بلبرینگ‌ها، قطعات مکانیکی با دوام بالا میباشد.
جدول آنالیز:
|
Chemical Composition |
||||||
|
Elements |
||||||
|
Cu(1) |
Pb | Sn | Zn | Fe |
P |
|
|
(1) Cu + Sum of Named Elements 99.5% min. |
||||||
|
Min (%) |
7 | 0.03 | ||||
| Max (%) | Rem | 0.05 | 9 | 0.2 | 0.1 |
0.35 |
جدول خصوصیات مکانیکی:
|
استحکام کششی (MPa) |
استحکام تسلیم (MPa) | ازدیاد طول (%) |
| 450-550 | 350-450 |
8-15 |
جدول خصوصیات فیزیکی:
|
چگالی (g/cm³) |
ضریب انبساط حرارتی (10⁻⁶/°C) | رسانایی حرارتی (W/m·K) |
| 8.9 | 18.2 |
80 |
CuSn10 (UNS C90700):
این آلیاژ با 10% قلع، برای کاربردهایی که نیاز به استحکام بسیار بالا دارند، مناسب است. کاربردها: ساخت انواع بوش‌ها و بلبرینگ‌ها، قطعات مکانیکی مقاوم در برابر سایش، قطعات دریایی.
جدول آنالیز:
|
Chemical Composition |
|||||||||||
|
Elements |
|||||||||||
| Cu(1,2) | Pb | Sn | Zn | Fe | P(3) | Ni(4) | Al | S | Sb |
Si |
|
|
(1) Cu + Sum of Named Elements 99.4% min. |
|||||||||||
|
Min (%) |
88.0 | 10.0 | |||||||||
| Max (%) | 90.0 | 0.50 | 12.0 | 0.50 | 0.15 | 0.30 | 0.50 | 0.005 | 0.05 | 0.20 |
0.005 |
جدول خصوصیات مکانیکی:
|
استحکام کششی (MPa) |
استحکام تسلیم (MPa) | ازدیاد طول (%) |
| 480-580 | 380-480 |
6-12 |
جدول خصوصیات فیزیکی:
|
چگالی (g/cm³) |
ضریب انبساط حرارتی (10⁻⁶/°C) | رسانایی حرارتی (W/m·K) |
| 8.9 | 18.5 |
85 |
CuSn12 (UNS C90800):
با 12% قلع، این آلیاژ برای ساخت قطعات ماشین‌آلات سنگین و بوش‌هایی با دوام بالا استفاده می‌شود. کاربردها: ساخت قطعات ماشین‌آلات سنگین، بوش‌ها و بلبرینگ‌های صنعتی، قطعات دریایی با دوام بالا.
جدول آنالیز:
|
Chemical Composition |
|||||||||||
|
Elements |
|||||||||||
|
Cu(1,2) |
Pb | Sn | Zn | Fe | P(3) | Ni(4) | Al | S | Sb |
Si |
|
|
(1) Cu + Sum of Named Elements 99.4% min. |
|||||||||||
| Min (%) | 85.0 | 11.0 | |||||||||
| Max (%) | 89.0 | 0.25 | 13.0 | 0.25 | 0.15 | 0.30 | 0.50 | 0.005 | 0.05 | 0.20 |
0.005 |
جدول خصوصیات مکانیکی:
|
استحکام کششی (MPa) |
استحکام تسلیم (MPa) | ازدیاد طول (%) |
| 520-620 | 420-520 |
5-10 |
جدول خصوصیات فیزیکی:
|
چگالی (g/cm³) |
ضریب انبساط حرارتی (10⁻⁶/°C) | رسانایی حرارتی (W/m·K) |
| 8.9 | 18.7 |
90 |
CuSn15 (UNS C91000):
کاربردها: ساخت قطعات ماشین‌آلات سنگین، بوش‌ها و بلبرینگ‌های صنعتی با دوام بالا، قطعات دریایی مقاوم در برابر خوردگی.
جدول آنالیز:
|
Chemical Composition |
|||||||||||
| Elements | |||||||||||
| Cu(1,2) | Pb | Sn | Zn | Fe | P(3) | Ni(4) | Al | S | Sb |
Si |
|
|
(1) Cu + Sum of Named Elements 99.4% min. |
|||||||||||
|
Min (%) |
84.0 | 14.0 | |||||||||
| Max (%) | 86.0 | 0.20 | 16.0 | 1.5 | 0.10 | 0.05 | 0.8 | 0.005 | 0.05 | 0.20 |
0.005 |
جدول خصوصیات مکانیکی:
|
استحکام کششی (Mpa) |
استحکام تسلیم (Mpa) | ازدیاد طول (%) |
| 550-650 | 450-550 |
4-8 |
جدول خصوصیات فیزیکی:
|
چگالی (g/cm³) |
ضریب انبساط حرارتی (10⁻⁶/°C) | رسانایی حرارتی (W/m·K) |
| 8.9 | 18.9 |
95 |
- چرا آلیاژهای مس-قلع برای استفاده در محیط‌های دریایی مناسب هستند؟
آلیاژهای مس-قلع مقاومت بالایی در برابر خوردگی ناشی از آب دریا دارند.
- آیا آلیاژهای مس-قلع قابلیت جوشکاری دارند؟
بله، این آلیاژها می‌توانند با استفاده از روش‌های جوشکاری مختلف جوش داده شوند.
- چه تفاوتی بین برنز و برنج وجود دارد؟
برنز آلیاژی از مس و قلع است، در حالی که برنج آلیاژی از مس و روی است.
- آیا میتوان خواص آلیاژهای مس-قلع را با افزودن عناصر دیگر تغییر داد؟
بله، افزودن عناصری مانند سرب، نیکل یا آلومینیوم می‌تواند خواص آلیاژ را تغییر دهد.
- چگونه میتوان استحکام آلیاژهای مس-قلع را افزایش داد؟
استحکام آلیاژها را میتوان از طریق فرآیندهایی مانند سخت‌کاری و عملیات حرارتی افزایش داد.